60 / 120
Xuân Đinh Dậu 2017
60
“Linh kê” của núi rừng
M
ột ngày cuối tháng 12, chúng tôi tìm về với
vùng đất của những câu chuyện truyền thuyết thời
mở nước. Dọc cung đường vào vườn Quốc gia
Xuân Sơn (Tân Sơn) hoa trạng nguyên bung nở
khoe sắc. Con đường như sợi chỉ mỏng mảnh, ôm
quanh núi… lượn qua các xã Xuân Đài, Minh Đài,
Kim Thượng vào xã Xuân Sơn - nơi có giống gà quý
nhiều cựa. Bấy lâu, người ta vẫn tin “gà chín cựa”
cùng với “voi chín ngà, ngựa chín hồng mao” chỉ
tồn tại trong truyền thuyết dân gian. Lần này, được
mắt thấy, tay sờ, mới tin về sự hư thực của truyền
thuyết ngàn đời….
Hiện nay, gà nhiều cựa đã được bà con ở Xuân
Sơn nhân giống, phát triển mạnh. Phần lớn các loại
gà đều có từ 4 đến 8 cựa, loại gà 9 cựa quả thực
rất hiếm. Các già bản ở Xuân Sơn cho biết, trước
đây, gà 9 cựa dễ thấy hơn bây giờ. “Linh kê” có
đặc điểm là cả gà mái và gà trống đều có cựa.
Riêng gà trống có bộ lông mượt, mào đỏ như máu,
oai phong, uy lẫm khác thường. Sáng sáng, tiếng
gáy của gà vang vọng núi rừng, đủ sức đánh thức
cả bản, xua tan sương sớm… Những năm trước,
người dân chưa biết rõ về giá trị loài gà nhiều cựa,
do đó chỉ chăn thả tự nhiên, không có ý thức chăm
sóc đúng kĩ thuật và phòng bệnh nên giống gà này
có nguy cơ bị tuyệt chủng. Tuy nhiên, sau khi được
phát hiện, những năm gần đây, việc bảo tồn, phát
triển giống gà quý này được Sở Nông nghiệp &
PTNT Phú Thọ triển khai bằng dự án cụ thể nên đàn
gà quý đã phục hồi trở lại, nhân đàn và khẳng định
giá trị kinh tế.
Con trống hầu hết có bộ lông đuôi cong vút
tựa cầu vồng và cặp chân to, chắc, cựa mọc đều
ở mỗi bên, dài, ngắn khác nhau, mọc nối theo
hàng. Đặc biệt, cựa trên cùng hoàn toàn chỉ là
sừng, cong vút như lưỡi câu liêm hay nanh lợn
rừng. Gà 9 cựa rất khỏe, đặc biệt là đôi chân
cực linh hoạt, muốn bắt một con không phải
chuyện dễ, nếu như không nhốt trong chuồng
muốn bắt chỉ có cách quăng lưới hoặc dùng nỏ
để bắn.
Gà nhiều cựa ở Xuân Sơn vẫn được người dân
nuôi theo phương thức chăn thả tự nhiên, chủ yếu
lên đồi tự đào bới tìm giun, dế, sâu bọ để làm thức
ăn chính. Vì thế, gà nuôi chậm lớn nên chắc và ngọt
thịt. Trung bình phải từ 6 tháng trở lên mới được
1kg thịt, con to có thể lên tới 3kg nhưng phải nuôi
hai năm trở lên.
Anh Minh - Chủ tịch UBND xã Xuân Sơn cho
biết: “Giống gà này khoảng 2,5 kg, thịt rất chắc và
ăn thơm ngon như thịt gà rừng. Chính vì nó hiếm và
gắn với truyền thuyết, nên ngoài tên gọi gà nhiều
cựa, nó còn được coi như “linh kê” của núi rừng
Xuân Sơn…”
“Săn” gà quý năm Dậu
Không chỉ ở Xuân Sơn mà nhiều xã khác trong
khu vực Vườn quốc gia Xuân Sơn, giống gà nhiều
cựa cũng được nhân giống và phát triển mạnh.
Ông Hà Hồng Trang, xóm Vượng, xã Xuân Đài,
Tân Sơn cho biết: “Qua báo chí giới thiệu, gà nhiều
cựa đã trở thành đặc sản của địa phương, khách
mua buôn từ dưới xuôi lên đặt hàng rất đông với
giá trung bình từ 250 nghìn đến 300 nghìn/kg.
Nếu mua gà giống, gồm 1 trống, 1 mái thì có giá
1 triệu đồng/cặp. Thấy được hiệu quả kinh tế, nhiều
gia đình đã tập trung đầu tư chăn thả nhưng vẫn
không đủ nhu cầu, do đó, việc “lùng” gà nhiều cựa
khá khó khăn và bắt đầu hình thành những ông chủ
mua gom về để xuất bán hàng loạt.
Anh Bàn Văn Hoàng - một “chủ gà” nhiều cựa ở
bản Cỏi, xã Xuân Sơn, đã gom nuôi được khoảng
60 con trống để bán Tết năm nay. Dù đã nuôi ấp
thành công, song theo anh Hoàng thì nhu cầu năm
nay quá lớn bởi là năm Dậu, nên chắc cũng phải
“khất lỗi” khách vì giống này lớn chậm. Anh Hoàng
cho biết, người mua hỏi liên tục, giá đẩy lên từng
ngày, nhưng đúng là gà quý nên càng khó kiếm.
Giá cao, dù có thời điểm tới hơn 300 ngàn một kg,
1,5 - 2 triệu đồng một cặp gà trống mái đẹp mã,
song để thỏa chí tò mò vì được tận mắt nhìn thấy
loại gà kén rể của Vua Hùng, vừa được thưởng thức
hương vị thịt thơm ngon đặc biệt của giống gà quý
này, nhiều khách vẫn săn cho bằng được “linh kê”
với mong muốn cầu may và một lần nhìn thấy gà
truyền thuyết ở Xuân Sơn.
Phó Chủ tịch UBND huyện Tân Sơn, ông Bắc
khẳng định: Mô hình nuôi gà nhiều cựa đã thực sự
giúp người dân có cơ hội nâng cao ý thức bảo tồn
loài gà quý hiếm của địa phương, đồng thời góp
phần cải thiện đời sống, phát triển kinh tế. Đến nay
đã có trên 50 hộ tham gia mô hình này tại các xã
Xuân Sơn, Xuân Đài, Kim Thượng với tổng đàn ước
đạt trên 6.000 con. Ngoài số gà bố mẹ của dự án
thì hiện nay các hộ cũng đã phát triển thêm hơn
800 con gà giống hậu bị và tiếp tục được nhân
lên… Gà quý đang mở ra cơ hội chăn nuôi mới cho
người dân các dân tộc ở huyện nghèo Tân Sơn…
Hiện nay, không chỉ tiếp tục nhân nuôi rộng rãi
gà nhiều cựa ở Tân Sơn, mà từ công trình nghiên
cứu khoa học Gà nhiều cựa, Nhà giáo Ưu tú
Nguyễn Khắc Khôi, tổ 19B phố Thọ Mai, phường
Tiên Cát, thành phố Việt Trì cũng
đã di thực và nuôi
sinh sản, cung cấp giống gà nhiều cựa cho một số
nơi ở Hà Nội và trên địa bàn tỉnh, mở ra một cơ hội
mới cho giống gà quý trở thành vật nuôi hàng hóa.
Ông Khôi cho biết: “Không chỉ bảo tồn, nhân nuôi
một nguồn gen quý mà việc nuôi thành công gà
nhiều cựa trong môi trường bán tự nhiên đã mở ra
cơ hội lớn cho người dân phát triển kinh tế từ giống
gà truyền thuyết này.
Săn "linh kê"
giữa đại ngàn
Gà nhiều cựa (hay còn gọi là gà chín cựa) là tên gọi một
giống gà với đặc trưng có nhiều cựa. Loại gà này chỉ có ở xã
Mẫu Sơn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn và xã Xuân Sơn, huyện
Tân Sơn, Phú Thọ. Năm Dậu, cùng về xã Xuân Sơn - một địa danh
nằm sâu giữa đại ngàn Vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ để
tìm “linh kê” có trong truyền thuyết thời dựng nước xa xưa…
Ngày 1/2/2012, Bộ Nông nghiệp và PTNT có Thông tư số 06/2012/TT-BNNPTNT ban hành “Danh mục
bổ sung nguồn gen vật nuôi quý hiếm cần được bảo tồn”, trong đó có giống gà nhiều cựa Phú Thọ.
Giống gà nhiều cựa Phú Thọ chủ yếu tập trung ở hai xã: Xuân Sơn và Xuân Đài (huyện Tân Sơn), được
nuôi chủ yếu trong các gia đình người Dao theo mô hình gia trại và trang trại với hình thức thả rông. Gà
trống trưởng thành nặng khoảng 1,96kg, gà mái trưởng thành nặng khoảng 1,51 kg; mỗi năm đẻ 4,5 - 5
lứa, sản lượng trứng từ 70 - 75 quả, trọng lượng trứng 49,5g, tỉ lệ tinh 44,4%. Hàm lượng khô trong thịt
gà nhiều cựa chiếm 26,15%. Việc giống gà nhiều cựa Phú Thọ được xác định là một nguồn gen vật nuôi
quý hiếm cần được bảo tồn sẽ góp phần nâng cao chất lượng, thương hiệu gà nhiều cựa, tạo điều kiện
cho gà nhiều cựa Phú Thọ có cơ hội phát triển mạnh về số lượng, góp phần phát triển kinh tế cho các hộ
dân khi đưa vào sản xuất hàng hóa với một thị trường tiêu thụ lớn, có giá trị kinh tế cao.
Nguyễn Quốc hội