62 / 92
62
Về với làn điệu
then Bắc Kạn
H
át then thuộc đời sống sinh hoạt
văn hoá tín ngưỡng, tâm linh của
các tộc người Tày, Nùng, Thái ở
các tỉnh miền núi phía Bắc Việt
Nam, được ví là điệu hát của “thần tiên”.
Các chuyên gia của UNESCO đã tìm thấy
trong then những giá trị nhân sinh quan
vượt ra ngoài phạm vi của một vùng, một
tỉnh hay một quốc gia và đã trở thành di sản
phi vật thể đại diện của nhân loại. Theo
quan niệm của tộc người Tày, then có nghĩa
là “trời”. Hát then là một loại hình diễn
xướng âm nhạc tín ngưỡng dân gian, có nội
dung thuật lại cuộc hành trình của con
người lên thiên giới, cầu xin then ban cho
những điều may mắn và cuộc sống tốt lành.
Vì thế, hát then của người Tày vừa phản
ánh chuyện đời sống, bản làng, đến chuyện
tình yêu, ma chay, cưới hỏi… Hát then là
màn trình diễn nghệ thuật lôi cuốn, có khả
năng đưa con người chìm đắm vào miền
siêu thực. Khi nghiên cứu sâu các lễ then cổ
truyền, các nhà nghiên cứu thấy rõ nhân
sinh quan, thế giới quan và bản sắc văn hóa
của đồng bào Tày.
Với mục đích mang đến cho khán giả cái
nhìn đầy đủ hơn về nghệ thuật hát then, ekip
làm chương trình dân ca Việt Nam của VTV
đã tìm đến Bắc Kạn, nơi có rất nhiều dân
tộc sinh sống như: Tày, Nùng, Mông, Thái...
nhưng đông nhất vẫn là người dân tộc Tày.
Chương trình đầu tiên mang tên
Vang ng n
đi u then cổ
, được thực hiện với mục đích
mang đến cho khán giả những hiểu biết sâu
hơn về các làn điệu then cổ cũng như các
tích lịch sử, câu chuyện được nhắc đến trong
then cổ. Chính vì vậy, bối cảnh thực hiện
chương trình này được đạo diễn Dương Lan
Hương “trả” đúng với không gian diễn xướng
của loại hình dân ca này. Điệu then của
người Tày được bắt nguồn từ cuộc sống lao
động, nên then hàm chứa những giá trị văn
hoá truyền thống lâu đời mang tính nhân văn
sâu sắc. Hát then không chỉ giải quyết vấn đề
tín ngưỡng, mà còn hàm chứa cả những lời
răn dạy con người; ca ngợi về đạo đức; phản
ánh, chê bai thói hư tật xấu; thể hiện tình yêu
nam nữ, tình yêu thiên nhiên, đất nước…
Do đó, hát then của người Tày chính là môn
nghệ thuật tổng hợp chứa đựng cả thơ ca,
nhạc, múa… nó đánh thức vẻ đẹp tâm hồn,
khơi dậy trong con người những giá trị thẩm
mĩ, nhân văn cao cả.
Chính vì lẽ đó, ekip thực hiện đã lựa chọn
cách quay với nhiều hình ảnh đẹp nhưng lại
mộc mạc nhất có thể. Những cảnh quay gắn
liền với thiên nhiên tươi đẹp như trên sườn
núi, bên bờ suối vùng cao sẽ giúp khán giả
cảmnhận đúng giai điệu then cổ. Lần đầu đến
với Bắc Kạn, đạo diễn Dương Lan Hương có
chút lo lắng vì chưa quen địa hình, đợt ghi
hình lại diễn ra đúng vào những ngày nắng
nóng kỉ lục. Chị chia sẻ: “Thực sự ban đầu
chúng tôi cũng có chút hoang mang, nhưng
với sự phối hợp của UBND cùng Sở Văn hoá
TT & DL Tỉnh Bắc Kạn, đoàn nghệ thuật dân
tộc tỉnh Bắc Kạn và các CLB Hát then hỗ trợ
nhiệt tình đã khiến ekip thực hiện chương
trình thêm động lực để sáng tạo”. Dưới cái
nắng hè có lúc lên đến gần 40
0
C, tất cả các
thành viên trong ekip thực hiện đều mồ hôi
nhễ nhại nhưng họ cũng không quản ngại
để có thể “săn” được những khuôn hình ăn ý
nhất. Để kịp tiến độ sản xuất, ekip thực hiện
thường xuyên có những buổi ăn trưa muộn
lúc 2h chiều và bữa tối lúc 10h đêm. Đây là
chương trình dân ca được thực hiện với
những thay đổi trong cách thể hiện sao cho
mới mẻ và hấp dẫn hơn. Trong chương trình
thứ hai mang tên
H ơng sắc vùng cao
, khán
giả sẽ được lắng nghe hát then qua phần trình
diễn của các nghệ sĩ đoàn Nghệ thuật dân tộc
của Bắc Kạn. Đó là những tiết mục cải biên
trên chất liệu dân ca cổ, với sáng tác mới.
Trong suốt hành trình thực hiện chương
trình về làn điệu then của người Tày, ekip làm
chương trình luôn ấn tượng bởi tình yêu mà
người dân nơi đây dành cho hát then. Các
nghệ nhân già vẫn đang hàng ngày truyền
dạy cho các thế hệ trẻ để gìn giữ điệu then
truyền thống của cha ông. Đó cũng là lí do để
ekip làm chương trình vững tin rằng, những
giá trị tinh thần, những làn điệu dân ca cổ sẽ
mãi mãi không bao giờ bị mất đi.
T.H
Sắp tới, Bộ Văn hoá, thể thao và du lịch sẽ tổ chức lễ trao bằng
hát then được công nhận di sản phi vật thể của nhân loại do
UNESCO trao cho 11 tỉnh miền núi phía Bắc. Chương trình
Dân ca
Việt Nam
của VTV đã thực hiện hai chương trình nhằm chào đón sự
kiện quan trọng này gồm:
Vang ngân điệu then
và
Hương sắc
vùng cao
. Quá trình tác nghiệp để sản xuất hai chương trình này
đã để lại cho ekip nhiều cảm xúc.
ĐD D ơng Lan H ơng chỉ đ o c c c nh quay
H t then gắn liền v i đời s ng văn hóa
c a ng ời T y
Phía sau màn hình